Gurowski Melchior h. Wczele (zm. 1703/4), kasztelan poznański. Syn Samuela, poborcy i burgrabiego ziemskiego poznańskiego, i Zofii Chełkowskiej. Pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej osiadłej w pow. gnieźnieńskim, z której dopiero jego ojciec począł się nieco wybijać. G-emu pomogli do zrobienia kariery Leszczyńscy, których klientem był przez długie lata. Zrazu w r. 1668 sekretarz osobisty kanclerza w. kor., Jana Leszczyńskiego, wszedł potem ok. r. 1672 w służbę Rafała Leszczyńskiego i pomagał mu w administrowaniu dobrami położonymi w ziemi wschowskiej, z których pewne wioski dzierżawił lub trzymał zastawem. Sejmik średzki w grudniu 1672 r. wyznaczył go do kaptura woj. kaliskiego. W początku r. 1674 bawił wraz z Leszczyńskim we Francji zarządzając tam całym jego dworem. W Blois spotkał jadącego do Hiszpanii Andrzeja Chryzostoma Załuskiego, kanonika krakowskiego, który po śmierci króla Michała odwoził insygnia Orderu Złotego Runa. Spodobały się Załuskiemu «roztropność i obrotność» G-ego i za zgodą Leszczyńskiego uprosił go na sekretarza swego poselstwa. Mimo nadszarpniętego zdrowia G. ruszył w pełną przygód podróż do Hiszpanii i Portugalii, gdzie Załuski miał starać się o pieniężną subwencję na walkę z Turkami. Nic nie uzyskawszy, poselstwo wróciło do Francji. W Wersalu G. przyłączył się znów do dworu swego protektora i z nim wrócił do kraju. Dzięki jego poparciu ożenił się (1676) z posażną jedynaczką, Krystyną Przybyszewską, córką Jana i Anny Szczuckiej, biorąc za nią wieś Trzebinię w ziemi wschowskiej, a wesele odbyło się w Śmiglu we dworze Leszczyńskich. G. miał już wtedy tytuł sekretarza królewskiego. Z sejmu koronacyjnego 1676 r. mianowany został członkiem komisji do wytyczenia granic między Wielkopolską i Brandenburgią. Posłował znów w r. 1677. Po zakończeniu obrad i powrocie do Poznania zaniósł wraz z innymi posłami woj. poznańskiego i kaliskiego protest przeciwko całemu szeregowi konstytucji uchwalonych na tymże sejmie. Podczaszy poznański, z sejmiku średzkiego w lipcu 1681 r. został obrany jednym z komisarzy do słuchania rachunków poborców. Posłował na sejm w styczniu 1683 r. i został z niego obrany jednym z komisarzy do hiberny, do granic wielkopolsko-śląskich i do traktowania o sojusz z Leopoldem I. Za tę ostatnią czynność dostał od cesarza 720 czerwonych złotych gratyfikacji. Z sejmu 1685 r. został komisarzem do rewizji skarbu koronnego i do koekwacji monety. T. r. otrzymał star. wałeckie, złożył zaś urząd podczaszego poznańskiego. Sejmik średzki w listopadzie 1685 r. obrał go jednym z komisarzy do komisji skarbowej śremskiej. W r. 1689 został kasztelanem międzyrzeckim, zaś w r. 1694 nabył od Adama Naramowskiego za konsensem królewskim z 26 VIII star. kościańskie. W listopadzie 1694 r. wraz z Rafałem Leszczyńskim, woj. łęczyckim, witał przed Poznaniem Teresę Kunegundę Sobieską zaślubioną elektorowi bawarskiemu i udającą się do męża. W r. 1695 otrzymał kaszt. gnieźnieńską i z tym tytułem podpisał 29 VIII 1696 r., po śmierci Jana III, konfederację warszawską. Został wtedy obok innych senatorów wydelegowany do boku prymasa. Na sejmie konwokacyjnym we wrześniu 1696 r. zajmował stanowisko nieprzychylne wobec królowej. Przy dyskusji nad konfederacją wojskową domagał się lokowania wojsk w starostwach pogranicznych i dobrach duchownych, wydania wici na pospolite ruszenie, szybkiego oznaczenia terminu elekcji. Współdziałał z Andrzejem Chryzostomem Załuskim w jego usiłowaniach godzenia zwaśnionych stronnictw. Biskup uważał go za człowieka mającego w wysokim stopniu dar przekonywania i brał ze sobą na konferencje do podskarbiego Benedykta Sapiehy, prymasa i in. G. został z tego sejmu obrany jednym z komisarzy do pertraktowania ze skonfederowanym wojskiem. W czasie sejmu elekcyjnego 1697 r., kiedy województwa wielkopolskie rozdzieliły się na dwa obozy, G. obok S. Małachowskiego, woj. kaliskiego, przewodził zwolennikom Augusta II. Po podwójnej elekcji jeździł z F. Grzybowskim, kaszt. inowrocławskim, do koła stronników Contiego z próbą układów. Został wtedy wyznaczony na jednego z rezydentów do boku biskupa kujawskiego S. Dąmbskiego, zastępującego w tym obozie prymasa. Na ostatniej sesji sejmu koronacyjnego 1 X 1697 r. mianowany został kasztelanem poznańskim. Z sejmu pacyfikacyjnego 1699 r. wszedł do trybunału skarbowego i na okres od 1 VIII do 1 XI został rezydentem przy boku królewskim. Zmarł w końcu r. 1703 lub w styczniu 1704 r.
Zaczynając od skromnych początków, dorobił się fortuny niemal magnackiej. Przez całe życie kupował i sprzedawał dobra, stale jednak powiększając swój stan posiadania. Należały doń w chwili śmierci: Trzebinia, Piotrowice i Krzycko Małe w ziemi wschowskiej, Gołuchów z przyległymi wsiami (kupionymi od hetmanowej pol. lit. Słuszkowej), Robakowo i Siekierzyno w pow. kaliskim, Wąbiewo w pow. kościańskim, Wyszyna i miasteczko Kleczew z przyległymi wsiami w pow. konińskim, wreszcie Godziszewo i kilka innych wsi w woj. pomorskim. Od córek K. Grzymułtowskiego, woj. poznańskiego, nabył dwór i place w Warszawie. Prócz star. kościańskiego (wałeckie trzymał niedługo) miał jeszcze i mszańskie w Małopolsce. W r. 1695 zwolnił z poddaństwa za wykupem wszystkich mieszkańców wsi Trzebini i Piotrowic, zawierając z nimi jednocześnie kontrakty czynszowe. Transakcja tego rodzaju nie miała precedensu w Wielkopolsce. Pozostawił synów: Melchiora, kaszt. poznańskiego, Jana, star. obornickiego, i Józefa Bernarda, który jeszcze za życia ojca, w r. 1702, został opatem przemęckim, oraz cztery córki.
Boniecki; Niesiecki; Żychliński, XV; – Dworzaczek W., Dobrowolne poddaństwo chłopów, W. 1952; Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II od wstąpienia Karola XII na ziemie polskie, P. 1874; – Akta do dziejów króla Jana III, sprawy r. 1683 a osobliwie wyprawy wiedeńskiej wyjaśniające, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1883, Acta Hist., VI; Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, I cz. 1, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1880, Acta Hist., II; Redwitz I., Ode nuptialis… ad nuptias Generosissimi atque Magnifici Domini Melchioris Gurowski S. R. M. secretarii cum… Generosissima Virgine Christina Przybyszewska… Anno… 1676 die 7 Junii in aula Illustrissimorum Leszczyniorum Smiglensi solenniter celebratas, Lesnae 1676; Theatrum fortunae a Melchiore de Gurowo Gurowski gubernatore Valcensi exornatum in ingr. prov. 1686 Posnaniae; Vol. leg.,V 194, 321, 347, 352, 409, 413, VI 24, 30, 39; Załuski A. Chr., Epistolae historico-familiares, Brunsbergae 1709–11 I cz. 1 s. 509–25, 682, cz. 2 s. 823, 824, 1392; II s. 88, 93, 102, 365, 391, 437, 444; – B. Raczyńskich: rkp. nr 102 k. 286, 293, nr 231 s. 326, 398, 404, 468, 495, 625, 636, 699; Arch. Państw. w P.: Inskr. Grodz. Kal. nr 154 s. 30, Rel. Grodz. Kal. nr 43 k. 913, nr 51 k. 296, nr 52 k. 9, nr 53 k. 25, 854, Inskr. Grodz. Kośc. 306 k. 271, Inskr. Grodz. Pozn. nr 1094 k. 65, nr 1105 X k. 65, XI k. 15v., nr 1127 II k. 20, nr 1128 XIII k. 67, nr 1133 VIII k. 41, nr 1139 X k. 38, 130, nr 1144 k. 229, Inskr. Grodz. Wschow. nr 68 k. 631 v., 850, nr 73 k. 570v., nr 76 k. 13, Rez. Grodz. Wschow. 208, k. 404v., 407, 537.
Włodzimierz Dworzaczek